20-06-2017 - Minister van justitie Koen Geens heeft er een actiepunt van gemaakt om het erfrecht in België te hervormen. Daartoe werd op 25 januari van dit jaar een wetsvoorstel ingediend door de partijen CD&V, NVA, Open VLD en MR.
Met de voorgestelde wetswijziging wil de wetgever onder meer de vrijheid vergroten voor een erflater om bij wijze van schenking of legaat over zijn vermogen te beschikken, enerzijds door de reserve van zijn kinderen vast te klikken op de helft van de zogenaamde fictieve massa, en dit ongeacht het aantal kinderen, en anderzijds door het thans geldende verbod om overeenkomsten te sluiten over een nog niet opengevallen nalatenschap af te zwakken. Hierna volgt enige praktische toelichting bij de krijtlijnen van het ingediende wetsvoorstel :
In welke mate kan een erfovereenkomst worden uitgewerkt ?
Het wettelijk kader voorziet de mogelijkheid tot het afsluiten van drie punctuele en een globale erfovereenkomst. Bij wijze van punctuele erfovereenkomst zal men in de toekomst onder meer een akkoord kunnen sluiten omtrent de waardering van de later bij het overlijden van de schenker in rekening te nemen schenkingen, en zal men mits instemming van de reservataire erfgenamen elke schenking tot een finale regeling kunnen maken, dewelke nooit nog voorwerp kan uitmaken van enige inbreng of inkorting. Ook de mogelijkheid tot het afsluiten van een globale erfovereenkomst is voorzien, maar het blijft de vraag hoe deze in de praktijk zal dienen te worden gerealiseerd. Dit zal alleszins niet vanzelfsprekend zijn, nie t in het minst gelet op de inhoudelijke vereiste van een subjectief evenwicht tussen alle afstammelingen. Belangrijk is op te merken dat een dergelijke globale erfovereenkomst enkel openstaat voor een vader en/of moeder en al diens vermoedelijke erfgenamen in rechte neerdalende lijn.
Waarin zullen de nieuwe reservataire aanspraken verschillen van de huidige ?
Zoals hiervoor reeds uiteengezet, zal de reserve van de kinderen worden beperkt tot 50% van de fictieve massa, ongeacht het aantal kinderen dat tot de nalatenschap komt.
De reserve van de langstlevende echtgenoot blijft behouden op het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad dan wel het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap. Als tegenprestatie voor het verminderen van de reserve van de kinderen, wordt voorzien dat zij niet noodzakelijk worden geconfronteerd met de reserve in vruchtgebruik toekomend aan de langstlevende echtgenoot. Onder het nieuwe erfrecht zal deze reserve in vruchtgebruik eerst moeten worden uitgeoefend over de vrij beschikbare 50%, zodat de kinderen hun reserve verkrijgen in volle eigendom.
Reservataire erfgenamen kunnen thans tot 30 jaar na het overlijden van de schenker beslissen om een vordering tot inkorting in te stellen voor schenkingen gedaan met schending hun reservataire aanspraken. Aan de onzekerheid in het rechtsverkeer die hierdoor ontstaat, tracht de wetgever te verhelpen door de inkortingsmogelijkheden te beperken in de tijd, meer bepaald tot bij het afsluiten van de vereffening en verdeling, dan wel tot 5 jaar na aanmaning daartoe door de begunstigde derde.
Verder zullen reservataire erfgenamen onder het nieuwe regime niet langer titularis zijn van een zakelijk recht op de erfgoederen zelf, doch slechts een persoonlijke vordering hebben op de nalatenschap ten belope van de waarde die zij kunnen inkorten. Het volgrecht dat reservatairen nu hebben om goederen in natura terug te halen naar de nalatenschap en het precaire karakter van een gift als eigendomstitel als gevolg daarvan wordt fel afgezwakt.
De realiteit van nieuw samengestelde gezinnen erkend door het nieuwe erfrecht
De nieuwe regels hebben daarnaast tot doel het erfrecht nauwer te laten aansluiten bij de gewijzigde realiteit van nieuw samengestelde gezinnen. De wetgever beoogt de in praktijk vaak pijnlijke samenloop tussen een langstlevende, tweede echtgenote, die vruchtgebruik erft en kinderen uit een eerdere relatie, die blote eigendom erven te vermijden door hun onderlinge inbrengverplichting af te schaffen. Bovendien zal een tweede, langstlevende echtgenote haar reserve nooit kunnen laten gelden op giften gedaan voor het tweede huwelijk aan de kinderen uit de eerste relatie.
Inbreng “nieuwe stijl”
Met de wijziging van de regels inzake plaatsvervulling eind 2012 kwam de wetgever reeds gedeeltelijk tegemoet aan de maatschappelijke nood om aan generation skipping te kunnen doen. Het nieuwe erfrecht voegt daar nu met de nieuwe rechtsfiguur van de inbreng ten behoeve van een derde nog een luikje aan toe. Het wordt met name mogelijk voor een ouder om namens zijn kind dat een schenking ontving van zijn grootouder, inbreng te doen in de nalatenschap van de betrokken schenker-grootouder, zodat het begiftigde kleinkind zijn schenking integraal kan behouden, zonder inbrengverplichting.
De vele discussies waartoe de waardering van schenkingen met het oog op inbreng en inkorting thans aanleiding geeft, tracht de wetgever te vermijden door een uniforme waarderingsregel in te voeren die de geschonken goederen, ongeacht hun aard (roerend of onroerend) waardeert op het ogenblik van de schenking, mits toepassing van een indexatie vanaf het ogenblik van de schenking tot op het moment van het overlijden van de schenker. Deze indexatie zal overigens ook gelden voor de schenking van aandelen van een familiale vennootschap, waarvan de waarde volgens het huidige erfrecht wordt vastgeklikt op datum van de schenking zonder indexatie.
Wat zegt de Raad van State over het wetsvoorstel ?
Op 21 mei jl. bracht de Raad van State haar advies uit omtrent het wetsvoorstel. De Raad formuleerde een heel aantal opmerkingen over onder meer het gebrek aan een overgangsregeling waardoor de rechtmatige verwachtingen van iemand die vandaag schenkt en na de inwerkingtreding van de nieuwe regels overlijdt mogelijks in het gedrang kunnen komen. Verder laat de principiële keuze voor een erfrecht (inbreng en inkorting) in waarde te weinig ruimte voor partij-autonomie, aldus de Raad, en is het vastklikken van de reserve van de kinderen op de helft van de fictieve massa mogelijks in strijd met het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel.
De voorgestelde nieuwe regels zou men een stap in de goede richting kunnen noemen, in het bijzonder omdat er voor het eerst een wettelijk kader voor erfovereenkomsten wordt gecreëerd. Er blijven evenwel een aantal noden onbeantwoord, zoals de mogelijkheid om af te wijken van het principe van een erfrecht en inbreng in waarde, indien partijen dat wensen.
En de fiscale impact ?
De wetgever heeft niet stilgestaan bij de fiscale implicaties van onder meer de nieuwe rechtsfiguur van de inbreng te behoeve van een derde, de verplichte registratie van de zogenaamde globale erfovereenkomst, en de mogelijkheid voor de langstlevende echtgenote om het vruchtgebruik verder te zetten dat de vooroverleden echtgenoot zich voorbehield bij de door hem gedane schenkingen. Voor in het verleden gedane schenkingen ontbreekt iedere overgangsregeling. Dit zal quasi zeker leiden tot ongewenste effecten.
Conclusie
Wij hopen dat de bestaande leemtes via weloverwogen amendementen kunnen worden aangevuld en kijken uit naar een erfrecht dat voldoende ruimte laat voor autonomie en geen ongewenste fiscale gevolgen teweeg brengt.