Advocaten / Avocats / Lawyers

Home>News>Generatiewissel bij land- en tuinbouwondernemingen

woensdag, 24 juni 2020

Generatiewissel bij land- en tuinbouwondernemingen

Inleidende kader: een bedrijf overdragen anno 2020

Uw bedrijf overdragen aan de volgende generatie bij overlijden of bij leven via schenking… In beide gevallen blijft de kwestie erg actueel. Hoe u dat doet is vaak juridisch erg complex. In een dossier zetten we de belangrijkste punten in mensentaal op papier. Wij werden hierin bijgestaan door advocaat en partner van het advocatenkantoor Tiberghien: Pieter Souffriau. Hij legt zich toe op de overdracht van familiebedrijven waaronder kleine en grote landbouwbedrijven.

Erfrecht bij landbouwbedrijven

Overdragen na overlijden: Wat als u niets regelt?

Als u niets regelt tijdens uw leven, dan vererft het landbouwbedrijf volgens het wettelijk erfrecht. Het erfrecht is ingrijpend gewijzigd sinds september 2018, waarbij een grote vrijheid naar verdeling van het vermogen centraal staat.

Voor we uitbreiden over de vraag hoe een landbouwbedrijf vererft, gaan we kort in op het nieuwe erfrecht dat sinds september 2018 van kracht is.

Het erfrecht zoals van toepassing sinds september 2018

Ingeval van een overlijden verkrijgt de langstlevende echtgeno(o)t(e) in principe het vruchtgebruik en verkrijgen de kinderen de blote eigendom van de volledige nalatenschap. De vruchtgebruiker verkrijgt de opbrengsten van de goederen, maar kan deze goederen niet overdragen dan mits akkoord van de blote eigenaar.

Deze regeling geldt ongeacht het huwelijksstelsel waaronder de echtgenoten gehuwd waren. Zelfs indien men gehuwd is met scheiding van goederen zal de langstlevende het vruchtgebruik verkrijgen over het eigenvermogen van de eerststervende. Advocaat Souffriau: “Dit geldt zo, tenzij er een specifieke regeling opgenomen is in het huwelijkscontract of testament. Vaak wordt voorzien dat de langstlevende alles krijgt. Dat kan, maar afhankelijk van de concrete feiten kan dit belangrijke negatieve fiscale gevolgen hebben.”

De nalatenschap bestaat uit een reserve en een beschikbaar deel. De reserve is het deel dat verplicht aan de reservataire erfgenamen moet toekomen. Zo moeten de kinderen samen minstens de helft van de nalatenschap in blote eigendom verkrijgen. De reserve van de langstlevende echtgeno(o)t(e) bedraagt de helft van nalatenschap in vruchtgebruik, waarbij hij/zij steeds het vruchtgebruik op de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad moet krijgen. Het beschikbaar deel is het deel waarover de erflater vrij kan beschikken. Waar de omvang van het beschikbaar deel onder het oude erfrecht afhankelijk was van het aantal kinderen (bv. ingeval van 3 kinderen betrof het beschikbaar deel ¼ van de totale nalatenschap), bedraagt het beschikbaar deel sinds september 2018 steeds de helft van de nalatenschap (ongeacht het aantal kinderen). Op die manier kan de erflater over een groter deel van zijn nalatenschap nog zelf beslissen wat ermee gebeurt”, klinkt het. De erflater kan over dit deel van zijn nalatenschap beschikken door middel van schenkingen bij leven of door middel van legaten in een testament.

Het ‘opvolgend vruchtgebruik’ bij schenkingen

Het nieuwe erfrecht voorziet in het principe van het ‘wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik’. Dit betekent dat indien vader aan zijn kinderen zou schenken met voorbehoud van vruchtgebruik, moeder bij zijn overlijden automatisch het door vader voorbehouden vruchtgebruik ontvangt. Dit vruchtgebruik komt dus niet automatisch toe aan de kinderen die reeds de blote eigendom bezaten. Stel dat vader een woning schenkt aan de kinderen waarbij hij zich het vruchtgebruik voorbehoudt zodat hij in de woning kan blijven wonen, dan zal zijn echtgenote bij zijn overlijden het opvolgend vruchtgebruik krijgen ingevolge waarvan zij in de woning kan blijven wonen of, ingeval van verhuur, van de huuropbrengsten kan genieten.

Verder gelden er ook nieuwe regels wat betreft de waardering van de nalatenschap. Teneinde te kunnen nagaan of iedere reservataire erfgenaam zijn minimum wettelijk erfdeel, reserve, heeft ontvangen, dient men de schenkingen te waarderen. Bij schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik zal men rekening houden met de waarde van de geschonken goederen op datum van overlijden en dus niet met de waarde op datum van schenking. Indien men schenkt in volle eigendom wordt wel rekening gehouden met de waarde op datum van de schenking maar zal er wel een rente worden verrekend.

Een voorbeeld: In een gezin met een zoon en een dochter, beslissen de ouders om het landbouwbedrijf tijdens het leven reeds te schenken aan de zoon, waarbij zij zich het vruchtgebruik voorbehouden. De ouders wensen hun beide kinderen gelijk te behandelen, waardoor de dochter bij hun overlijden dezelfde waarde als haar broer moet ontvangen. Op datum van de schenking van het landbouwbedrijf had dit een gelijke waarde als het overige vermogen van de ouders. Bij het overlijden van de ouders, was de waarde van het bedrijf, door de inspanningen van de zoon, sterk gestegen. Doordat echter rekening wordt gehouden met de waarde bij overlijden, zal de zoon mogelijks een deel van het bedrijf aan zijn zus moeten geven om de gelijkheid te bekomen.  “Het is duidelijk dat deze regeling aanleiding kan geven tot grote discussie. Zo’n discussie kan eventueel worden uitgesloten via een erfovereenkomst.”

Erfovereenkomst vermijdt discussies

Het nieuwe erfrecht voorziet in de mogelijkheid om een overeenkomst te sluiten over de nalatenschap, iets wat vroeger in principe verboden was. Concreet zijn er 2 soorten erfovereenkomsten mogelijk: de punctuele erfovereenkomst en de globale erfovereenkomst. Om het onderscheid te duiden hernemen wij het voorbeeld van de schenking van het landbouwbedrijf aan de zoon. Bij een punctuele erfovereenkomst zullen de ouders, of zal een van hen, met zoon een overeenkomst afsluiten louter over de waarde van het landbouwbedrijf op datum van de schenking.  Teneinde de regeling finaal te maken, kan de dochter ook tussenkomen in de overeenkomst en instemmen met de schenking. “Dat veronderstelt natuurlijk de medewerking van de dochter.”  Deze regeling vermijdt evenwel discussie bij het overlijden van de ouders.

Bij een globale erfovereenkomst zal het voltallige gezin een overeenkomst sluiten over de volledige nalatenschap, en dus niet enkel over de waarde van het landbouwbedrijf. “

Merk op dat het sluiten van een erfovereenkomst vaak een zware procedure betreft. Er zijn steeds verschillende afspraken nodig bij de notaris, en bij een globale erfovereenkomst moeten ook àlle leden van het gezin akkoord gaan.

Verderzetting via het ‘recht van overname’

Om te garanderen dat landbouwbedrijven voortgezet kunnen worden, bestaat er reeds geruime tijd een specifiek regime: ‘het regime van de preferentiële overname van landbouwbedrijven’.

Deze regeling maakt het voor een erfgenaam mogelijk om, bij een overlijden, het landbouwbedrijf onmiddellijk verder te zetten, los van zijn wettelijke erfaanspraken op het bedrijf. De exploitatie moet gebeuren binnen de 6 maanden na uitoefening van het recht van overname, en dat voor een periode van 10 jaar. Indien deze voorwaarde niet wordt nageleefd zijn hier strenge sancties aan verbonden.

Bij de uitoefening van het ‘recht van overname’ wordt een voorrangsregeling toegepast. Degene die reeds instaat voor de exploitatie én in het testament wordt genoemd, komt op de eerste plaats. “Als de erflater de huidige exploitant vergeten op te nemen is in het testament, zal er meestal ook geen probleem zijn, en kan die het recht van overname uitvoeren”, klinkt het. “Iemand die wel in het testament opgenomen is, maar nog geen exploitatie uitvoert, komt immers pas op de laatste plaats.” Als er verschillende erfgenamen in dezelfde categorie opkomen, dan moeten deze het samen verderzetten.

De langstlevende partner moet echter wel akkoord gaan met de overname, aangezien die het vruchtgebruik heeft. “Zonder akkoord heeft het weinig zin om het ‘recht van overname’ uit te oefenen. Met enkel blote eigendom geraak je niet ver: je mag immers niet exploiteren. Als de langstlevende de exploitatie wil overlaten, wordt het wel interessant.” Is er wel een akkoord, dan moet het landbouwbedrijf worden geschat bij overlijden van de ouder(s) en zal de overnemer een vergoeding moeten betalen aan de overige wettelijke erfgenamen in functie van de waarde van het landbouwbedrijf. Dit kan erg duur worden voor de overnemer. Om de kosten van de overnameprijs te drukken bestaan er diverse mogelijkheden die evenwel per dossier individueel moeten worden onderzocht.

Advocaat Souffriau stelt dat “deze regeling vrij complex is en vandaag, door het nieuwe erfrecht, hetzelfde resultaat kan bereikt worden zonder dat de voorwaarde inzake exploitatie vervuld moet zijn.”

Kader: Vlaamse erfbelasting

Over nalatenschappen die openvallen in Vlaanderen, is Vlaamse erfbelasting verschuldigd. Bij overdrachten in rechte lijn en tussen partners bedraagt de erfbelasting 3 % voor de schijf tussen € 0,01 tot en met € 50 000,00, 9 % vanaf € 50 000,01 tot en met € 250 000,00 en alles wat meer is dan € 250 000,00 wordt aan 27 % belast. Deze tarieven zijn van toepassing per erfgenaam waarbij een verdeling wordt gemaakt tussen roerende en onroerende goederen. De tarieven voor overdrachten in de zijlijn en aan derden bedragen maximaal 55% vanaf een bedrag van € 75.000,00.

Er bestaan diverse vrijstellingen en verminderingen. Zo is de eerste schijf van 50.000,00 euro aan roerende goederen en de gezinswoning vrijgesteld tussen partners. Opmerkelijk is dat het opvolgend vruchtgebruik wel wordt belast.

Er bestaat een gunstregime voor de overdracht van familiale ondernemingen en vennootschappen – waaronder landbouwbedrijven – dit onder toepassing van bepaalde voorwaarden. In dit geval zal het bedrijf kunnen vererven tegen een tarief van 3% erfbelasting.

Tenslotte kunnen landbouwers ook een beroep doen op de vrijstelling van natuurgoederen, die de vroegere vrijstelling voor bosgronden of VEN-gronden vervangt.  Om van die vrijstelling te kunnen genieten, moet een natuurbeheerplan worden afgesloten. Dergelijk natuurbeheerplan heeft een termijn van 24 jaar. Indien men in deze periode niet meer aan de voorwaarden voldoet zal men het verkregen voordeel, m.n. de vermindering van de erfbelasting, moeten terugbetalen.

Familiebedrijf overdragen

Landbouwbedrijven overdragen onder het Vlaams gunstregime

In plaats van te wachten tot je sterft om je landbouwbedrijf of -goederen over te laten, kan je ook al schenken terwijl je leeft. Is het Vlaams gunstregime van toepassing, dan kan je genieten van schenkbelasting van 0%.

Een bedrijf wordt bij voorkeur overgedragen tijdens het leven. Dit laat immers toe om de opvolger(s) de tijd te geven zich in te werken, met ondersteuning van de overlater. Bovendien laat een overdracht bij leven toe om ieder van de kinderen te informeren over de opvolging. Dit kan onduidelijkheid en discussie bij het overlijden vermijden. Een bedrijf kan bij leven worden overgedragen via schenking dan wel via verkoop.

In principe is een geregistreerde schenking in Vlaanderen onderworpen aan Vlaamse schenkbelasting. Voor roerende goederen bedraagt die 3% in rechte lijn en tussen partners, en 7% voor schenkingen aan anderen. Als het om onroerende goederen gaat, hangen de tarieven af van het bedrag dat je schenkt (zie tabel). Deze kunnen oplopen tot 27% voor schenkingen in rechte lijn en tussen partners, en tot 40% bij schenkingen aan alle andere personen.

Schenkingen van roerende goederen (geld, aandelen, etc.) moeten in principe niet worden geregistreerd. Hierdoor is hierover ook geen schenkbelasting verschuldigd. Indien je echter overlijdt binnen 3 jaar na je schenking, dan zal er toch erfbelasting verschuldigd zijn over de geschonken goederen. Merk op dat de termijn van 3 jaar wellicht zal worden verlengd naar 4 jaar.

Vlaams gunstregime voor overdracht familiebedrijven

Indien bepaalde voorwaarden voldaan zijn kan een familiaal bedrijf worden geschonken onder toepassing van het Vlaams gunstregime. Dit impliceert dat u het bedrijf kan schenken zonder dat schenkbelasting verschuldigd is, ook niet bij een overlijden binnen de 3 jaar na de schenking. “Als je sterft, loop je niet meer het risico erfbelasting te moeten betalen”, vertelt Souffriau.

De voorwaarden teneinde van deze regeling te kunnen genieten, zijn dezelfde bij de schenk- als erfbelasting. Zowel eenmanszaken als vennootschappen komen in aanmerking voor de toepassing van dit gunstregime. “De meeste landbouwbedrijven zijn vandaag nog steeds eenmanszaken. Echter, vennootschappen zijn vaak eenvoudiger om over te dragen en om in aanmerking te komen voor het gunstregime.”

De voorwaarden verbonden aan het gunstregime, zijn verschillend voor eenmanszaken en vennootschappen.

Voorwaarden bij eenmanszaken

Bij eenmanszaken is persoonlijke exploitatie een belangrijke voorwaarde, al dan niet met partner. “U moet er dus werken en een inkomen (winst/baten) ontvangen. De Vlaamse belastingdienst controleert dit via de aangifte personenbelasting”, klinkt het.

“Bovendien, wanneer u uw handelsfonds of uw klanten reeds heeft overgedragen, via schenking of verkoop, is het niet meer mogelijk om zelf te exploiteren en dus inkomsten te verkrijgen. U kan dus geen gebruik meer maken van het gunstregime. Als u van plan bent om uw onderneming in delen over te dragen aan uw kinderen, zorg dan dat u altijd zelf baten of winsten blijft behouden. We merken dat dit in de praktijk vaak een probleem is bij familiale ondernemingen.”

De activa die in aanmerking komen voor schenking onder toepassing van het gunstregime zijn in principe alles wat u nodig heeft voor uw onderneming: boerderij, stal, tractoren, grond,... De zaken die u verhuurt of verpacht aan natuurlijke personen of aan rechtspersonen, horen daar niet bij. Souffriau: “Gronden verpachten is immers geen activiteit voor de belastingdienst.” Tenslotte komen ook onroerend goed die hoofdzakelijk voor bewoning gebruikt worden, niet in aanmerking. Dat geldt ook voor bouwgronden: “Bouwgronden die worden bewerkt, worden uitgesloten voor het gunstregime omdat ze door de ruimtelijke uitvoeringsplannen worden bestemd als woonzone”, verklaart Souffriau.

Voorwaarden bij vennootschappen

Wil u uw vennootschap overdragen, dan moet u op het moment van schenking samen met uw familie aandelen bezitten die minstens 50% van de stemrechten vertegenwoordigen. Lukt dit niet, dan is 30% van de stemrechten voldoende, als u tezamen met een tweede aandeelhouder en diens familie aan minstens 70% van de stremrechten komt, of met twee aandeelhouders aan minstens 90%. “Familie wordt ruim gedefinieerd, tot aan de tweede graad”, aldus de advocaat.

Een tweede voorwaarde is dat op het moment van de schenking door de vennootschap actieve landbouwactiviteiten moeten worden uitgevoerd. “Hiervoor houdt men zowel rekening met de doelsomschrijving van de vennootschap als met de effectieve activiteit”.

Tenslotte moet de vennootschap een reële economische activiteit uitoefenen. Men wil vermijden dat vennootschappen met louter onroerend goed én geen personeel in aanmerking komen voor deze regeling. “Landbouwondernemingen zonder personeel en met terreinen of gebouwen die samen meer dan helft van de activa uitmaken, kunnen niet worden geschonken onder het gunstregime.” De beoordeling van het personeel gebeurt aan de hand van de jaarrekening waarbij men dient aan te tonen dat de ‘Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen’ hoger zijn dan 1,5% zijn van de totale activa. Het aandeel onroerend goed binnen de vennootschap mag niet hoger zijn dan 50% van de totale activa. Indien beide voorwaarden voldaan zijn heeft men geen reële economische activiteit en is de regeling niet van toepassing. Men kan echter steeds trachten het tegenbewijs te leveren: “u kan bijvoorbeeld proberen aan te tonen dat al die onroerende goederen gebruikt worden voor de landbouwactiviteiten.”

Wil u zeker weten of u in aanmerking komt om te schenken onder het gunstregime, dan kan u een voorafgaand attest aanvragen bij de belastingdienst. Deze beoordeelt uw bedrijf en reikt een attest uit dat 4 maanden geldig is. “Een attest is niet verplicht, maar wel absoluut aan te raden indien u twijfelt. ”

Sinds 1 mei 2019 bestaan landbouwvennootschappen niet meer. Deze worden vervangen door: Vennootschap onder Firma (VOF), de Commanditaire Vennootschap (CommV), de Besloten Vennootschap (BV) of de vroegere BVBA, en de Coöperatieve Vennootschap (CV) of de vroegere CVBA. Indien bepaalde voorwaarden voldaan zijn, kan men een erkenning verkrijgen als landbouwonderneming. Niettegenstaande men kwalificeert als landbouwonderneming, zijn voor toepassing van het gunstregime wel de voorwaarden van de familiale vennootschappen van toepassing.

Voorwaarden na de schenking

Om te kunnen genieten van het gunstregime, moeten enkele voorwaarden gedurende 3 jaar na de overdracht vervuld blijven. Voor een eenmanszaak moeten een of meerdere landbouwactiviteiten onafgebroken uitgevoerd worden. Dat hoeft niet door uzelf, dat kan eveneens door derden gebeuren. “Als de goederen overgedragen zijn, is het niet mogelijk om de onroerende goederen onmiddellijk om te vormen tot woningen”, waarschuwt Souffriau.

Voor vennootschappen geldt dat een activiteit gedurende drie jaar moet worden behouden. Dit kan de landbouwactiviteit zijn maar kan eveneens een andere activiteit zijn.

Controle bewaren na schenking

Vandaag de dag kan met schenken met voorbehoud van vruchtgebruik. “Dat op zich is de meest eenvoudige controle die er bestaat. U ontvangt de opbrengsten en behoudt het stemrecht. Dit wordt vastgesteld in een notariële schenkingsakte.”

Verder kunnen er ook specifieke controlevehikels worden voorzien. De nood aan dergelijk vehikel is afhankelijk van de omvang van het vermogen en de complexiteit van het dossier.

Voor meer informatie betreffende dit onderwerp kan u terecht bij:

Pieter Souffriau - Partner (pieter.souffriau@tiberghien.com)

Dit artikel verscheen ook in Landbouwleven.

Tiberghien Brussels

Tour & Taxis

Havenlaan|Avenue du Port 86C B.419
BE-1000 Brussels

T +32 2 773 40 00

F +32 2 773 40 55

info@tiberghien.com

Tiberghien Antwerp

Grotesteenweg 214 B.4
BE-2600 Antwerp

T +32 3 443 20 00

F +32 3 443 20 20

info@tiberghien.com

Tiberghien Ghent

Esplanade Oscar Van de Voorde 1
BE-9000 Gent

T +32 9 216 18 00

info@tiberghien.com

Tiberghien Hasselt

Torenplein 7 B13.1
BE-3500 Hasselt

T +32 11 57 00 13

info@tiberghien.com

Tiberghien Luxembourg

23, Boulevard Joseph II
LU-1840 Luxembourg

T +352 27 47 51 11

F +352 28 66 96 58

info@tiberghien.com